دوشنبه, ۱۲ شهریور ۱۴۰۳ /
از سال‌ها تمرکز بر فعالیت‌های نیروی دریایی در نزدیکی سواحل سرزمینی، که برای آن عمدتا از کشتی‌های تهاجمی سبک، ناو‌ها و ناوچه‌ها تشکیل شده است، در سال‌های اخیر ایران بر روی توسعه نیروی دریایی‌ای متمرکز شده که قادر باشد به هر گوشه‌ای از جهان سرک بکشد.
اودد یارون در روزنامه اسرائیلی هاآرتص نوشت: بیش از یک ماه از ترور اسماعیل هنیه، رهبر شاخه سیاسی حماس و فواد شکر، فرمانده ارشد نظامی حزب الله در تهران و بیروت می‌گذرد و ترس و نگرانی در اسرائیل از تکرار حمله ماه آوریل ایران بر جامعه اسرائیل سایه افکنده است.
به گزارش انتخاب، ایران و گروه‌های نیابتی اش کنترل تنگه‌های هرمز و باب المندب را در اختیار دارند و این به آن‌ها اجازه می‌دهد تا تجارت جهانی و هرگونه تحرکات مرتبط با اسرائیل را مورد تهدید قرار دهند.
اما این برای ایران کافی نیست. پس از سال‌ها تمرکز بر فعالیت‌های نیروی دریایی در نزدیکی سواحل سرزمینی، که برای آن عمدتا از کشتی‌های تهاجمی سبک، ناو‌ها و ناوچه‌ها تشکیل شده است، در سال‌های اخیر ایران بر روی توسعه نیروی دریایی‌ای متمرکز شده که قادر باشد به هر گوشه‌ای از جهان سرک بکشد. این قابلیت به آن‌ها امکان می‌دهد تا فاصله خود با اهدافشان را کوتاه‌تر کنند و دامنه تهدیداتشان علیه دشمنان احتمالی شان را گسترش دهند. تهران امیدوار است که ناو پهپاد بر بعدی‌ای که به ناوگان نیروی دریایی این کشور اضافه می‌شود، نیروی دریایی را در باشگاهی بسیار انحصاری قرار دهد.
ایران از دو نیروی دریایی برخوردار است: نیروی دریایی متعلق به ارتش و نیروی دریایی متعلق به سپاه پاسداران. شلومو گوئتا، تحلیلگر مرکز تحقیقاتی سیاست گذاری و استراتژی دریایی در دانشگاه هیفا در این باره می‌گوید: «(نیروی دریایی سپاه) عمدتا وظیفه انجام عملیات‌های تهاجمی و تدافعی در خلیج فارس را بر عهده دارد، اما بازو‌هایی قدرتمند برای ارائه کمک، آموزش و الهام بخشی به نیرو‌های نیابتی خود دارد.»
قدم بعدی ایران توسعه کشتی‌هایی است که می‌توانند در فاصله هزاران کیلومتری فعالیت کنند. دکتر راز زیمت، کارشناس ایران و پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل می‌گوید: «این بخشی از مفهوم عمق راهبردی آنهاست تا تهدید‌ها را تا حد ممکن از مرز‌های کشور دور کنند.» این اقدامات شامل «نیرو‌های نیابتی، سامانه‌های موشکی زمین به زمین و پهپاد‌ها و قابلیت‌های دریایی بهبود یافته به منظور مقابله با تهدید‌های فعلی و نوظهور در عرصه رزم دریایی است که از جمله از جهت اقتصادی برای ایران حیاتی تلقی می‌شود.»
این شناور‌های دوربرد برای ایجاد تهدید حداکثری با حداقل سرمایه گذاری در نظر گرفته شده اند. روش انجام این کار از طریق تبدیل کشتی‌های تجاری قدیمی به کشتی‌های جنگی است. پروفسور شائول چورف، معاون سابق فرماندهی نیروی دریایی اسرائیل و رئیس کمیسیون انرژی اتمی و رئیس فعلی مرکز تحقیقات سیاست گذاری و استراتژی دریایی در مرکز ملی اقتصاد آبی اسرائیل در این باره گفت: «وقتی پول کافی ندارید، خلاقیتتان افزایش می‌یابد.»
وی افزود: «برخلاف ما، آن‌ها از راه حل‌های ارزان قیمت استفاده می‌کنند. آن‌ها یک کشتی تجاری را می‌گیرند، آن را به یک عرشه مناسب برای پرواز مجهز می‌کنند و آن را به ناو هلیکوپتربر و پهپادبر فقرا مبدل می‌سازند. این تمام نیاز‌های آن‌ها را برطرف می‌کند. در نهایت چنین پهپاد‌هایی می‌توانند در مناطق استراتژیک مستقر شوند و به آن‌ها اجازه می‌دهد کاری را که ناو‌های سار ۶ ما قادر به انجامش نیستند انجام دهند.»
در سال ۲۰۲۳، یوآو گالانت، وزیر جنگ اسرائیل این کشتی‌ها را «پایگاه‌های شناور تروریزم» خواند و گفت: «این یک سیاست مدون و یکپارچه برای تهدید مسیر‌های دریایی و هوایی نظامی و غیرنظامی و ایجاد یک تهدید دریایی دائمی است.»
پروفسور سالواتوره مرکوگلیانو، استاد تاریخ دانشگاه کمپبل در کارولینای شمالی گفت: «ایالات متحده در حال حاضر هفت سال است که کشتی‌ای تحت عنوان اوشن تریدر را به عنوان کشتی نیروی عملیات ویژه در اختیار دارد. این شناور شبیه یک کشتی تجاری است، اما حامل نیرو‌های عملیات ویژه آمریکاست؛ بنابراین ایرانی‌ها و هر کشور دیگری می‌توانند این کار را انجام دهند؛ و نگرانی از این است که ما شاهد شناور‌هایی مانند کشتی‌های کیو باشیم که در دوران جنگ جهانی دوم می‌دیدیم؛ یعنی کشتی‌هایی که در پوشش کشتی‌های تجاری به عنوان کشتی‌های جنگی بالقوه فعالیت می‌کنند.»
کشتی‌های تجاری تغییر کاربری یافته مدت هاست که بخشی از کارزار دریایی نیمه مخفی بین ایران و اسرائیل هستند. کشتی جاسوسی ایرانی ساویز که سال‌ها در دریای سرخ فعالیت می‌کرد، در سال ۲۰۲۱ و پس از چسباندن یک مین به بدن آن مجبور به بازگشت به خانه شد. نیویورک تایمز در آن زمان گزارش داد که اسرائیل عامل این عملیات بوده است.
ساویز به عنوان یک کشتی مادر فعالیت می‌کرد و بر اساس گزارش‌ها نیرو‌های ویژه و قایق‌های رزمی سبک را حمل می‌نمود. بعدا کشتی بهشاد جایگزین ساویز شد که بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل، به حوثی‌های یمن در شناسایی و حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ کمک می‌کند. در ماه فوریه گزارش‌هایی منتشر شد که ایالات متحده یک حمله سایبری علیه کشتی بهشاد ترتیب داده که هدفش از کار انداختن قابلیت جمع آوری اطلاعات این کشتی بوده است.
جاه طلبانه‌ترین ناوی که به نیروی دریایی سپاه اضافه شده ناو پهپادبر شهید بهمن باقری است که ابتدا به عنوان کشتی کانتینری کار خود را شروع کرد، اما اکنون با برخورداری از یک عرشه پروازی به طول ۱۷۰ متر، رمپ و بالابر هیدرولیک به عنوان پهپادبر فعالیت می‌کند.
مارکوگلیانو گفت: «شما احتمالا تنها شش کشور در جهان دارید که دارای ناو هواپیما بر هستند…، اما ناو‌های پهپادبر ناو‌هایی هستند که ما شاهد بیشترین میزان گسترش آن‌ها هستیم. ترک ها، احتمالا مصری‌ها و اکنون ایرانی ها… یک کشتی تجاری یا یک کشتی آبی خاکی را بر می‌دارید و آن را با هواپیما‌های بدون سرنشین تجهیز می‌کنید و به ناگاه شما دسترسی بسیار گسترده تری خواهید داشت.»
یوتام گوتمان، سرگرد نیروی دریایی اسرائیل منطق چنین اقدامی را اینگونه توضیح می‌دهد: «کشتی‌ها یک مشکل دارند و آن اینکه رادار آن‌ها توسط قوانین فیزیک کره زمین محدود شده است. هرچند نیروی دریایی خود را به موشک‌های ضد کشتی ۱۴۰ کیلومتری تجهیزه کرده، اما کشتی‌ها نمی‌توانند دشمن را فراتر از افق شناسایی و ردیابی کنند. شما نمی‌توانید یک موشک را به صورت کورکورانه شلیک کنید. باید مختصات داشته باشید؛ بنابراین آن‌ها هلیکوپتر‌ها را به عرشه کشتی می‌آورند تا دسترسی هوایی رادار را افزایش دهند.»
بر اساس گزارش ها، شناور شهید بهمن باقری قادر است علاوه بر هلیکوپتر و موشک، تا ۶۰ فروند پهپاد دوربرد را حمل کند که می‌توانند برای انجام ماموریت‌های شناسایی و گرد آوری اطلاعات و همچنین تهدید اهداف دوردست مورد استفاده قرار گیرند. پهپاد‌ها مزیت‌های زیادی نسبت به هلیکوپتر‌ها دارند؛ از قیمت و سرعت گرفته تا محدوده عملیاتی. اما تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این ناو از زمان خروج از اسکله خشک در نوامبر ۲۰۲۳ به ماموریت دریایی نرفته و در اسکله لنگر انداخته است.
هرچند کارشناسان اتفاق نظر دارند که این ناو و ناو‌های مشابه توانایی قابل قیاسی برای مقابله با تجهیزات پیشرفته نیروی دریایی آمریکا در جنگ‌های منظم ندارند، اما به گفته چورف: «جنگ‌ها امروز نامتقارن شده اند و در مناطق ساحلی انجام می‌گیرند. ایران بر گلوگاه‌هایی اشراف دارد که درصد بسیار بالایی از تجارت دریایی از طریق آن‌ها انجام می‌گیرد و می‌تواند در این مناطق آنچه را می‌خواهد انجام دهد… در مجموع آن‌ها دارند یک دکترین موفق را اعمال می‌کنند.»
مرکوگلیانو افزود، افزایش برد حضور نیروی دریایی ایران این کشور را قادر می‌سازد تا گذرگاه‌های بیشتری را در سراسر جهان مورد تهدید قرار دهد. تا زمانی که یک کشتی به شکل تهاجمی عمل نکرده، از حق آزادی دریانورد برخوردار است، و حتی اگر حمله کند نسبت دادن مستقیم حمله به ایران کار چندان آسانی نخواهد بود.
