یکشنبه, ۱۱ شهریور ۱۴۰۳ /
ین نخستین بار نیست که مساله بازداشت دیکتاتور‌ها یا جنایتکاران جنگی به حکم دادگاه کیفری لاهه مطرح می‌شود. همچنین مواردی در تاریخ وجود دارد که این چنین افرادی توسط مقامات کشور خود دستگیر و برای محاکمه به دادگاه لاهه سپرده یا در همان کشور خود محاکمه و مجازات شدند؛ مثل فرماندهان نظامی صرب در جریان جنگ بوسنی، مقامات رژیم بعث عراق از جمله صدام و ده‌ها نمونه دیگر.
فرارو – کریم احمد خان، دادستان دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) از قضات دیوان لاهه درخواست کرد که هرچه سریع‌تر درخصوص بازداشت سران اسرائیل ازجمله نتانیاهو و وزیر جنگ این رژیم تصمیم‌گیری کنند. او چند ماه پیش از این درخواست بازداشت سه تن از رهبران حماس از جمله یحیی السنوار رئیس دفتر سیاسی فعلی حماس را نیز مطرح کرده بود. دیوان بین‌المللی کیفری ICC با دیوان بین‌المللی دادگستری ICJ متفاوت است و هر دو در لاهه هلند مستقر هستند. ICJ به دعوای حقوقی میان کشور‌ها می‌پردازد. در صورت صدور حکم، بنیامین نتانیاهو و ولادیمیر پوتین تنها رهبران سیاسی فعلی جهان هستند که حکم بازداشت بین‌المللی برای آن‌ها صادر شده است.
به گزارش فرارو، این نخستین بار نیست که مساله بازداشت دیکتاتور‌ها یا جنایتکاران جنگی به حکم دادگاه کیفری لاهه مطرح می‌شود. همچنین مواردی در تاریخ وجود دارد که این چنین افرادی توسط مقامات کشور خود دستگیر و برای محاکمه به دادگاه لاهه سپرده یا در همان کشور خود محاکمه و مجازات شدند؛ مثل فرماندهان نظامی صرب در جریان جنگ بوسنی، مقامات رژیم بعث عراق از جمله صدام و ده‌ها نمونه دیگر. دادگاه لاهه و دوران پس از جنگ جهانی دوم را مد نظر قرار می‌دهیم، چون در حال حاضر مساله بازداشت نتانیاهو و برخی سران نظامی اسرائیل و رهبران حماس در این دادگاه مطرح است.
از سوی دیگر بعد از پایان جنگ جهانی دوم، محاکمه‌ای مثل دادگاه نورنبرگ برای رسیدگی به جنایات سران آلمان نازی تشکیل شد و اگر آدولف هیتلر خودش را نکشته و دستگیر شده بود، اون هم باید در جایگاه متهم می‌ایستاد. دادگاه‌هایی مثل نورنبرگ یا محاکم داخلی، موضوعاتی جداگانه از دادگاه لاهه هستند.
در حال حاضر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه تنها رهبر سیاسی جهان است که حکم بازداشت او توسط دادگاه کیفری لاهه صادر شده است. البته به این دلیل که نتانیاهو تحت حمایت کشور‌های غربی قرار دارد، فعلا این حکم صادر نشده و فشار این کشور‌ها بر لاهه نیز افزایش یافته است. به بهانه درخواست صدور حکم بازداشت نتانیاهو، به برخی سران سیاسی که در دادگاه لاهه با اتهام جنایت علیه بشریت محاکمه شدند یا حکم بازداشت گرفتند، پرداختیم.
میلوسویچ قصاب بالکان
اسلوبودان میلوسویچ، رئیس‌جمهور سابق صربستان و بعدتر رئیس‌جمهور یوگوسلاوی، مشهورترین جنایتکار جنگی است که در دادگاه لاهه محاکمه شد و در زندان سازمان ملل در هلند و پیش از پایان دادگاه، در سال ۲۰۰۶ فوت کرد. میلوسویچ را به عنوان قصاب بالکان می‌شناسند، چون او «وارد جنگ‌هایی شد که جان ۲۰ هزار نفر از مردم کرواسی، ۱۰۰ هزار نفر از مردم بوسنی و حدود ۱۰ هزار نفر از مردم کوزوو را گرفت.» (شهروند، ۱۳۸۷) او بیشتر به دلیل نسل‌کشی مسلمانان بوسنی شناخته می‌شود.
سال ۲۰۰۰ او در حالی که رئیس‌جمهور جمهوری فدرال یوگوسلاوی بود، به دنبال یک انتخابات مناقشه‌برانگیز از قدرت کنار رفت. ابتدا به اتهام فساد، سوءاستفاده از قدرت و اختلاس دستگیر شد، اما شواهد کافی علیه وجود نداشت. در نهایت او را تسلیم دادگاه لاهه کردند که پیش از این اتهاماتی را متوجه او کرده بود. بر اساس گزارش رسمی مرگ میلوسویچ در زندان که از سوی سازمان ملل منتشر شده او به اتهام‌های «جنایت علیه بشریت در کوزوو در سال ۱۹۹۹، کرواسی در بین سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲، بوسنی و هرزگوین در سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵» (پارکر، ۲۰۰۶) محاکمه شد. این اتهامات توسط دادستان دادگاه لاهه تجمیع و در یک دادگاه مورد بررسی قرار گرفت.
پنجاه سال زندان برای دیکتاتور پیشین لیبریا
آن طور که خبرگزاری دویچه وله آلمان نوشته، چارلز تیلور دیکتاتور پیشین لیبریا اولین رهبر سیاسی جهان است که بعد از محاکمه سران آلمان نازی در دادگاه نورنبرگ (۱۹۴۵ – ۱۹۴۶) در دادگاه بین‌المللی محکوم شد. او در دادگاه لاهه به ۵۰ سال زندان محکوم شد در حالی که دادستان برای او تقاضای مجازات ۸۰ سال زندان را کرده بود. بر اساس گزارش این خبرگزاری آلمانی «نام تیلور در سال ۱۹۸۹ به عنوان رهبر شورشیان در لیبریا بر سر زبان‌ها افتاد. وی در جریان جنگ داخلی لیبریا که در همان سال آغاز شد نشان داد که چه شخصیتی دارد. او در همان سال با کشتن ساموئل دوئه، رئیس‌جمهوری لیبریا قدرت را به دست گرفت. شعله‌های جنگ داخلی لیبریا بعد‌ها به کشور‌های همسایه، چون سیرالئون کشید.
تیلور در زمان جنگ داخلی سیرالئون از عاملان این جنگ در کشور همسایه پشتیبانی می‌کرد و اجازه می‌داد که آنان با “الماس‌های خونین” حق‌الحساب او را بپردازند. این منازعه‌ی خونین که نزدیک به ده سال به درازا کشید، با کشتار مردم و تجاوز به زنان توسط شبه‌نظامیان در سیرالئون همراه بود و بیش از صد هزار قربانی بر جای گذاشت. شبه‌نظامیان در این جنگ کودکان را وادار به سربازی و شرکت در مخاصمات می‌کردند. تعداد کشته‌های این جنگ ۴۰۰ هزار تا دو میلیون نفر ذکر شده است.
عمرالبشیر؛ دیکتاتور سابق سودان
رهبر مادام‌العمر سودان از زمانی که در سال ۱۹۸۹ دست به کودتا زد و قدرت را در دست گرفت تا سال ۲۰۱۹ که در نتیجه یک کودتا کنار گذاشته شد، به مدت ۳۰ سال قدرت را در دست داشت. البشیر اولین رهبر سیاسی جهان است که حکم بازداشت او توسط دادگاه لاهه در زمان حضورش در قدرت (۲۰۰۹) صادر شد. دیوان بین‌المللی کیفری حکم بازداشت رئیس‌جمهور سودان را به جرم دست داشتن در کشتار دارفور که به روایتی ۳۰۰ هزار قربانی داشت، صادر کرد. پس از کودتای علیه عمرالبشیر، توافقی میان دولت سودان و دادگاه لاهه برای انتقال دیکتاتور سابق سودان به هلند و محاکمه او صورت گرفت، اما عملی نشد. آخرین خبر‌ها حاکی از آن است که البشیر در سودان به همراه تعدادی ازسران حکومتش تحت نظر است. او پس از خلع از قدرت، در جریان دادگاهی که در سودان برگزار شد، برای فساد مالی و نگهداری غیرقانونی ارز خارجی به دو سال حبس محکوم شد.
چهره‌هایی که اسم‌شان در لاهه مطرح شده است
طی سال‌های گذشته نام‌های آشنایی بودند که از لزوم محاکمه آن‌ها در دادگاه کیفری لاهه صحبت شد یا با صدور حکم بازداشت این نهاد بین‌المللی مواجه شدند، اما محاکمه نشدند. پل پوت دیکتاتور سابق کامبوج و رهبر خمر‌های سرخ به این معروف است که طی چهار سال حکومتش در این کشور حدود دو میلیون نفر را کشت. گفته می‌شود که در سال ۱۹۹۸ و پیش از مرگ در حالی که سال‌ها پیش از قدرت خلع شده بود، بحث انتتقالش به لاهه برای محاکمه مطرح بود.
در دوران انقلاب‌های عربی شورای امنیت سازمان ملل، رسیدگی به جنایت علیه بشریت در لیبی به خاطر کشتار معترضان توسط رژیم قذافی را تصویب کرد. زمانی که دادگاه در تدارک صدور حکم برای معمر قذافی و فرزندش سیف‌الاسلام بود، حکومت او از هم پاشیده و خودش متواری بود.
«به گزارش گاردین، بر اساس گزارشی که قرار است «لوئیس مورینیو- اوکامپو»، دادستان دادگاه جنایی بین المللی در شورای امنیت سازمان ملل ارائه کند، مقامات ارشد لیبی به دلیل ارتکاب جرائم علیه بشریت با احکام بازداشت بین المللی روبه رو شوند. هیچ اسمی از مقامات لیبیایی منتشر نشده، اما تلویزیون العربیه گزارش داد حکم‌های بازداشت شامل قذافی و فرزندش سیف الاسلام خواهد بود که ارتباطات قدرتمندی با انگلیس دارد.
دیگر مقامات لیبیایی که قرار است حکم بازداشت برای آنان صادر شود شامل «موسا کوسا» وزیر امور خارجه سابق و «ابو زید عمر دورده» مدیر کل سازمان امنیت خارجی لیبی خواهد بود.» (ایران، ۱۳۹۰) قذافی به دست انقلابیون لیبی کشته شد و پسرش نیز در عین این که حکم او صادر شد، هیچ وقت به دادگاه نرفت.
آگوستو پینوشه، دیکتاتور پیشین شیلی نیز از نام‌هایی بود که لزوم محاکمه‌اش در لاهه مطرح بود. او هر چند در انگلیس دستگیر شد و در اسپانیا هم پرونده‌ای برای جنایت علیه بشریت علیه او باز کردند، اما در نهایت به شیلی بازگشت و در همان کشور فوت کرد. «وزیر امور خارجه شیلی گفت: دولت شیلی از دادگاه بین‌المللی لاهه می‌خواهد درباره آگوستو پینوشه، دیکتاتور سابق شیلی تصمیم‌گیری کند. پینوشه بیش از ۶ ماه است که در انگلیس و تحت بازداشت خانگی به‌سر می‌برد. اسپانیا خواستار استرداد وی به این کشور و محاکمه او به اتهام ایجاد رعب و وحشت، شکنجه و قتل‌عام در طول مدت حکومتش است. در طول حکومت نظامی پینوشه در شیلی بیش از ۳ هزار نفر از مردم این کشور ناپدید شدند. وزیر کشور انگلیس با شروع اقداماتی با هدف استرداد پینوشه موافقت کرده است. دولت شیلی نیز با اعلام اینکه می‌توان پینوشه را در این کشور تحت تعقیب قرار داد، خواستار صدور اجازه بازگشت او به سانتیاگو شده است.» (همشهری، ۱۳۷۸)
منابع:
* میلوشویچ؛ قصاب بالکان، روزنامه شهروند، مرداد ۱۳۸۷
* گزارش قاضی کوین پارکر معاون رئیس دادگاه بین‌المللی کیفری درباره مرگ میلوسویچ، ۲۰۰۶
* روزنامه همشهری، ۵ اردیبهشت ۱۳۷۸
